Θεωρίες μάθησης εν τάχει...

Τι είναι μάθηση

Ορισμός 1: είναι μια διαδικασία που οδηγεί σε μια διαρκή μεταβολή της συμπεριφοράς ενός ατόμου που προκύπτει σαν αποτέλεσμα εμπειρίας ή άσκησης

Ορισμός 2: είναι η απόκτηση και μεταβολή γνώσεων , δεξιοτήτων, στρατηγικών, πεποιθήσεων, στάσεων και διαφόρων μορφών συμπεριφοράς , δηλαδή η διαδικασία κατά την οπoία αλλάζει το γνωστικό δυναμικό του ατόμου, σαν αποτέλεσμα των ποικίλων εμπειριών τις oποίες το άτομο επεξεργάζεται.

Σύγχρονες θεωρίες για την μάθηση

Είναι κυρίως τρεις

Α. Συμπεριφορισμός : Η μάθηση είναι μία διαδικασία πρόσκτησης της γνώσης.

Β. Γνωστικές θεωρίες με ιδιαίτερη έμφαση στις Οικοδομιστικές (κονστρουκτιβιστικές) θεωρίες: Η μάθηση σαν διαδικασία δημιουργίας της γνώσης

Γ. Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες: Η μάθηση σαν αποτέλεσμα της συμμετοχής σε κοινωνικές ομάδες.

Λίγο πιο αναλυτικά

Α. Συμπεριφορισμός

Κατά τον συμπεριφορισμό το μανθάνον υποκείμενο (μαθητής) θεωρείται ως μαύρο κουτί του οποίου αγνοούμε το περιεχόμενο. Έχει μεν εσωτερικές νοητικές διεργασίες αλλά δεν μπορούν να παρατηρηθούν. Γι’ αυτό το λόγο μελετούν μόνο τις εξωτερικές αντιδράσεις του.

Μάθημα με τον συμπεριφορισμό

Προϋποθέτει την ενεργή συμμετοχή του μαθητή. Η ύλη αναλύεται σε επιμέρους τμήματα τα οποία διδάσκονται από τα πιο απλά προς τα πλέον σύνθετα. Στις απαντήσεις των μαθητών , πρέπει να υπάρχει ταχεία ανατροφοδότηση- θετική ή αρνητική ανάλογα με την απάντηση. Όσες ερωτήσεις δεν απαντώνται σωστά τίθενται εκ νέου έως ότου ο μαθητής απαντήσει σωστά.

Μοντέλα διδασκαλίας με τις αρχές του συμπεριφορισμού.

Skinner

Gagne

Προγραμματισμένη διδασκαλία.(Skinner ) Μεταφορά του περιεχομένου των εγχειριδίων σε προγραμματισμένη μορφή κατάλληλη για εξάσκηση δεξιοτήτων χαμηλού επιπέδου (προπαίδεια, εκμάθηση ξένων γλωσσών)

Διδακτικός σχεδιασμός (Gagne) Περιλαμβάνει : Ανάλυση του στοχευόμενου κοινού, ανάπτυξη του διδακτικού υλικού, εφαρμογή, αξιολόγηση και επιστροφή στην αρχή.

Είδη λογισμικών βάσει συμπεριφορισμού

Καθοδήγησης και διδασκαλίας (tutorial): δηλαδή βήμα-βήμα και αναλυτικά ξετυλίγεται το διδακτικό αντικείμενο.

Πρακτικής και εξάσκησης ( drill and practice)

Γιατί χρειάζονται τα λογισμικά που βασίζονται στον συμπεριφορισμό;

Είναι κατάλληλα για εξάσκηση δεξιοτήτων χαμηλού επιπέδου (προπαίδεια, εκμάθηση ξένων γλωσσών, εκτέλεση πράξεων και απομνημόνευση)
Χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση των μαθητών ( τεστ )
Χρησιμοποιούνται από τον εκπαιδευτικό που ξέρει για ποιο ρόλο-λόγο και πότε τα χρησιμοποιεί και που ξέρει ποιες είναι θεωρίες στις οποίες βασίζονται.

Β. Γνωστικές θεωρίες



Piaget

Bruner

Περιλαμβάνουν:

Τον εποικοδομητισμό (J. Piazet)

Την ανακαλυπτική μάθηση, καθώς και την καθοδηγούμενη ανακάλυψη (J. Bruner )

Θεωρίες επεξεργασίες πληροφοριών

Θεωρίες που σχετίζονται με τις προόδους της Βιολογίας και της Νευροφυσιολογίας

Που βασίζονται οι γνωστικές θεωρίες μάθησης

Σε αντίθεση με τον συμπεριφορισμό οι γνωστικές θεωρίες και ιδιαίτερα ο οικοδομητισμός αποδίδουν μεγάλη σημασία στις εσωτερικές νοητικές διεργασίες του ατόμου. Η μάθηση δεν μεταδίδεται , αλλά είναι μια διαδικασία προσωπικής κατασκευής της γνώσης , που βασίζεται πάνω σε προγενέστερες γνώσεις. Εδώ η μάθηση απαιτεί την αναδιάταξη των νοητικών δομών του ατόμου ώστε αυτές να προσαρμοστούν με την νέα γνώση , αλλά και να προσαρμόσουν την νέα γνώση στις υφιστάμενες νοητικές δομές

Ο εποικοδομητισμός του J. Piazet

Ο Piazet Ελβετός Βιολόγος και κατόπιν ψυχολόγος έκανε πολλές παρατηρήσεις- μελέτες στα παιδιά. (δεν εφάρμοσε ποτέ όμως στην τάξη τις θεωρίες του.) Θεωρεί ότι η ανάπτυξη της λογικής και επιστημονικής σκέψης του παιδιού είναι μια εξελικτική διαδικασία με διάφορα στάδια λειτουργιών: Αισθησιοκινητικών, συμβολικών, συγκεκριμένων γνωστικών, αφηρημένων γνωστικών ηλικίας από 0-15 ετών περίπου.

Γνωστική ανάπτυξη του ατόμου

Κατά τον Piazet οι πρώτες γνωστικές δομές του ανθρώπου είναι απλές, γίνονται μετά σύνθετα σχήματα συμπεριφοράς , γίνονται κανόνες , σχέδια , μέθοδοι , στρατηγικές. Η γνωστική ανάπτυξη του ατόμου γίνεται με βάση την προσαρμογή η οποία περιλαμβάνει τις λειτουργίες της αφομοίωσης (assimilation) και της εναρμόνισης (accommodation). Με την αφομοίωση γίνεται η ένταξη των νέων ερεθισμάτων στα ήδη υπάρχοντα γνωστικά σχήματα τα οποία διευρύνονται χωρίς να αλλάζουν διάρθρωση (όπως ένα μπαλόνι που μεγαλώνει γεμίζοντας με νέο αέρα.)

Όταν το άτομο δέχεται πρωτόγνωρους ερεθισμούς που δεν είναι δυνατό να τους εντάξει στις υπάρχουσες γνωστικές δομές – σχήματα , τότε με την εναρμόνιση το άτομο δημιουργεί ένα νέο σχήμα μέσα στο οποίο εντάσσει το νέο ερέθισμα (δημιουργείται ένα νέο μπαλόνι)

Χαρακτηριστικά λογισμικών που βασίζονται στις γνωστικές θεωρίες

Πρέπει να παρέχει πολλαπλές αναπαραστάσεις των εννοιών και των οντοτήτων που περιλαμβάνει το μάθημα.

Δεν πρέπει να υποδεικνύει στον μαθητή τις ορθές διαδικασίες, αλλά να τον αφήνει να εκφράζει την προσωπική άποψη

Ο μαθητής διερευνά , ανακαλύπτει σταδιακά, κάνει υποθέσεις που επαληθεύει ή τις διαψεύδει και το εκπαιδευτικό περιβάλλον (λογισμικό, καθηγητές , συμμαθητές) πρέπει να στηρίζει την προσπάθεια αυτή.

Ανακαλυπτική μάθηση –καθοδηγούμενη ανακάλυψη (J. Bruner)

Ο J. Bruner πρότεινε σαν βασική θεωρία για την μάθηση την ανακαλυπτική μάθηση. Οι μαθητές ανακαλύπτουν την γνώση (κανόνες , αρχές , , ανάπτυξη δεξιοτήτων) μέσα από ανακαλυπτικές διαδικασίες- με το πείραμα, τη δοκιμή, την επαλήθευση ή τη διάψευση. Η ιδέα της σταδιακής ανακάλυψης μπορεί να αποτελέσει ένα ιδιαίτερα σημαντικό κίνητρο για το μαθητή, τον οποίο μπορεί να βοηθήσει ή και να καθοδηγήσει ο εκπαιδευτικός (καθοδηγούμενη ανακάλυψη)
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι αυτός του εμψυχωτή, διευκολυντή και καθοδηγητή στην διαδικασία της ανακάλυψης. Ο J. Bruner με νεότερες θεωρίες του έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στον κοινωνιοπολιτισμικό παράγοντα, πλησιάζοντας έτσι τη σχολή των κοινωνιοπολιτισμικών θεωριών μάθησης

Περιβάλλον Logo (S. Papert)

Ο S. Papert Αμερικανός Μαθηματικός και παιδαγωγός εργάστηκε στο Media Lab (ΜΙΤ) υλοποίησε αλλά και επεξέτεινε τις ιδέες του J. Piazet (εργάστηκε μαζί του για 5 χρόνια) με ένα ιδιαίτερο τρόπο.

Υποστήριξε ότι δεν πρέπει να επικεντρωνόμαστε μόνο στις λογικές διεργασίες που δεν μπορεί να κάνει ένα άτομο όταν δεν είναι στο κατάλληλο στάδιο ωρίμανσης , αλλά ότι μπορούν να σχεδιαστούν τεχνητά περιβάλλοντα τα οποία να είναι πιο πλούσια σε δυνατότητες , ώστε να δίνουν στους μαθητές εμπειρίες δημιουργίας μαθηματικών νοημάτων. Αυτό που κάνει ο Papert είναι ότι δίνει έμφαση στα μαθηματικά νοήματα που δομούν τα παιδιά, δηλαδή τι καταλαβαίνουν (αντί για το τι παρανοούν) και πώς η κατανόηση αυτή μπορεί να αναπτύσσεται (αντί για ποιες παρανοήσεις «διορθώνονται») Ο S. Papert εφεύρε την γλώσσα προγραμματισμού Logo (επηρεασμένος από την γλώσσα τεχνητής νοημοσύνης Lisp) και την ανέπτυξε στο Media Lab μαζί με τους συνεργάτες του.

Ο προγραμματισμός ωθεί τους μαθητές να να αναπτύξουν ιδέες , να τις εκφράσουν με τη χρήση συμβόλων, να τις εκτελέσουν στον Η-Υ και να παρατηρήσουν άμεσα το αποτέλεσμα της ενέργειά τους, συγκρίνοντας έτσι με το αρχικό τους στόχο. Έχουν έτσι τη δυνατότητα να το διορθώσουν. Οι μαθητές επίσης έχουν τη δυνατότητα να ομαδοποιούν ένα σύνολο εντολών , να το δίνουν όνομα, να το χρησιμοποιούν σαν ένα αντικείμενο, το οποίο μπορούν να το χρησιμοποιήσουν ή και να στοχαστούν σε μια ιδέα που «ενυπάρχει» σε αυτό (π.χ. μια ομάδα εντολών με παραμέτρους σχηματίζουν ένα μεταβαλλόμενο παραλληλόγραμμο , αποτελούν την διαδικασία, την ονομάζουμε ΠΑΡΜΟ και την χρησιμοποιούμε για την μελέτη των παραλληλογράμμων αλλά και για τη δημιουργία σύνθετων κατασκευών όπως ένας ανεμόμυλος). Τα περιβάλλοντα της Logo εντάσσονται στην κατηγορία των ανοιχτών μικρόκοσμων (όπως και το Geogebra, Cabri, Modelus κλπ.

Γ. Κοινωνιοπολιτισμικές θεωρήσεις μάθησης

Η μάθηση συντελείται μέσα σε συγκεκριμένα πολιτισμικά πλαίσια (γλώσσα , στερεότυπα, αντιλήψεις,) και ουσιαστικά δημιουργείται από την αλληλεπίδραση του ατόμου με με άλλα άτομα, μέσω υλοποίησης κοινών δραστηριοτήτων (activities, projects). Υπάρχει λοιπόν μια κοινωνική αλληλεπίδραση, καθώς σύμφωνα με τη θεωρία αυτή το μανθάνον υποκείμενοδεν κατασκευάζει την προσωπική του γνώση μέσα σε ένα πολιτισμικό και επικοινωνιακό «κενό».

Εκπρόσωποι : Vygotsky, Doise, Mugny κλπ.

Vygotsky – Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης (ΖΕΑ)

Vygotsky

Ο Vygotsky (1896-1934), Σοβιετικός ψυχολόγος

Αποδίδει πολύ μεγάλη σημασία στην γλώσσα ως παράγοντα μάθησης και στηρίζει τη θεωρία του στη ΖΕΑ. Η ζώνη αυτή είναι ένα σύνολο γνώσεων που το άτομο μπορεί να δημιουργήσει με τη βοήθεια του περιβάλλοντος , αλλά όχι μόνο του.

Η ΖΕΑ είναι γνωστή και σαν συντελεσθείσα- επικείμενη ανάπτυξη.

Η συντελεσθείσα ανάπτυξη καθορίζει αυτά που μπορεί να κάνει ένα παιδί χωρίς τη βοήθεια άλλων, ενώ η δυνητική ανάπτυξη καθορίζει εκείνο το οποίο μπορεί να κάνει ένα παιδί υπό τη καθοδήγηση ενός ενήλικα ή ενός άλλου παιδιού το οποίο προηγείται στην ανάπτυξη και στην γνώση. Είναι φανερό ότι η περιοχή της δυνητικής ανάπτυξης αποτελεί τη ΖΕΑ.

Είδη κοινωνιοπολιτισμικών θεωριών

Περιλαμβάνουν: Θεωρίες δραστηριότητας , θεωρίες εγκαθιδρυμένης μάθησης, κατανεμημένης νόησης κλπ

Πηγή: Υλικό Γενικού Μέρους της Επιμόρφωσης Επιμορφωτών Β επιπέδου στις ΤΠΕ